Dikkat eksikliği nedir?
Dikkat eksikliği kişinin yaşına, sosyal ve kültürel özelliklerine oranla konsantre olmada güçlük çekmesi, unutkan ve/veya dağınık olması, işlerini organize etmekte zorluk yaşaması, bir işe konsantre olduktan sonra basit bir uyaranla çok kolay dikkatinin dağılması, dikkat gerektiren işlerden kaçınması ve sık sık basit dikkat hataları yapmasıdır.
Hiperaktivite nedir?
Hiperaktivite kişinin yaşına göre çok hareketli olması, el, kol ve ayaklarının kıpır kıpır olması ve oturması beklenen durumlarda oturamamasıdır. Dürtüsellik ise aceleci olması, düşünmeden hareket etmesi, beklemesi gereken yerde bekleyememesi, çok konuşmadır.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite neden olur?
DEHB nörogelişimsel bir bozukluktur. Yapılan çalışmalar DEHB olan kişilerde alnın arka kısmında yer alan prefrontal korteks adı verilen beyin bölümünün daha az aktif olduğunu göstermektedir. Bu durum yüksek oranda genetik geçişe sahiptir. Ebeveynlerde, kardeşlerde ve/veya yakın akrabalarda DEHB bulunması çocukta DEHB bulunma ihtimalini artırır. Çevresel faktörler dikkat eksikliği ve/veya hiperaktivite bulgularının ortaya çıkış şekli ve şiddetini etkiler.
Sonuç olarak dikkat eksikliği ve hiperaktivite; çocukların istemli olarak yaptıkları ve kontrol edebildikleri davranışlar olmadığı gibi anne ve babaların yanlış tutumları sonucu ortaya çıkan bir bozukluk da değildir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite nadir bir durum mudur?
Hayır. Çalışmalar ülkemizde ve dünyada ortalama her on çocuktan bir tanesinin DEHB bulgularına sahip olduğunu göstermektedir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite çocukluk çağına özel bir durum mudur? Yaşla birlikte azalır veya kaybolur mu?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna sahip çocukların uzun süreli izlendiği çalışmaların sonuçları olguların %40-60 kadarında DEHB belirtilerinin ergenlik ve erişkinlikte de devam ettiğini göstermektedir. Geri kalan olguların önemli bir kısmı da ergen veya erişkin DEHB tanısını tam karşılaşmasa da belirti ve bulgular belirli düzeyde sürmekte ve kişinin işlevselliğini olumsuz etkilemektedir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı nasıl koyulur?
DEHB değerlendirmesi çocuk ve aile ile psikiyatrik görüşme yapılması, çocuğun gelişimsel ve tıbbi öyküsünün öğrenilmesi, mümkünse öğretmenden bilgi alınması, eşlik eden tanıların değerlendirilmesi ve gereken durumlarda ek inceleme ya da testlerin yapılmasını kapsar. Hiçbir tahlil, beyin görüntüleme yöntemi veya psikolojik test DEHB tanısı koydurmaz. Standartları iyi belirlenmiş çeşitli dikkat testleri tanı koydurucu olmamakla beraber DEHB tanısında ve tedavinin izleminde yararlı olabilir.
Dikkat eksikliği, hareketlilik ve dürtüsellik bulgularından herhangi birisine sahip her birey DEHB tanısı mı alır?
Hayır. DEHB belirtileri zaman zaman her kişide değişik düzeyde bulunabilir. DEHB tanısı için bu belirtilerin sürekli olması ve hayatını büyük oranda etkilemesi gerekir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna sahip kişiler akademik ve sosyal hayatta hangi zorluklar yaşarlar?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna sahip çocuklar genellikle yaş, zekâ ve aldıkları eğitim ile kıyaslandığında beklenenin altında başarı gösterirler. Bu çocuklar kurallara uymakta zorlandıkları ve sınıf düzenini bozdukları için öğretmen ve idarecilerden sıklıkla uyarı alırlar. Yaşlarına uygun sorumlulukları yerine getirmedikleri, tehlikeli davranışlarda bulundukları ve kendinden beklenen başarıyı göstermedikleri için aileleri tarafından eleştirilirler. Oyun kurallarına uymakta zorlandıkları ve isteklerinin olması konusunda ısrarcı davrandıkları için genellikle arkadaş ve akranları tarafından dışlanırlar.
Uzun süre ve tekrarlayıcı şekilde uyarı, eleştiri ve olumsuz muameleye maruz kalmak DEHB’na sahip çocuklarda özgüveninin sarsılmasına, kendini yetersiz, beceriksiz, sevilmeyen biri gibi algılamasına neden olabilir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivte tedavi edilebilir mi?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna sahip bireylerin yaşadığı zorluklar uygun tedavi yaklaşımları ve psikolojik destek ile büyük oranda azaltılabilir. Her olguya kendi gereksinimine uygun, bireysel ve bütüncül bir tedavi uygulamak başarıyı artırır.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu biyolojik nedenli bir hastalık olduğundan ilaçlar tedavide temel rolü oynar. İlaç tedavisi; bir yandan dikkatin artırılması, hiperaktivite ve dürtüselliğin kontrol edilmesine yardım ederken aynı zamanda, anne-baba eğitimi ve psikososyal destek gibi ilaç dışı tedavilerin uygulanmasını kolaylaştırır. Bilimsel çalışmalarda davranışçı ebeveyn eğitimi, bireyselleştirilmiş eğitim programları, sosyal beceri eğitimleri ve çocukla birlikte yapılan düzenli sosyal aktivitelerin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bulgularını azaltmada yararlı olduğu gösterilmiştir. Bu aşamada çocuğun ilgi duyduğu ve zevk aldığı aktivitelerin öncelikli olarak desteklenmesi tedavi başarısını artıracaktır. .
Dikkat eksikliği ve hiperaktivte tedavi edilmediğinde hangi olumsuz sonuçlara neden olabilir?
Tanı ve tedavide gecikmeler veya uygun olmayan tedavi yaklaşımları çocukta özgüven kaybına, içe kapanma ve sosyal izolasyona, sonuç olarak akademik ve sosyal başarısızlığa neden olabilir. Ayrıca tedavi edilmemiş DEHB ergenlik ve erişkinlik döneminde depresyon ve madde bağımlılığı gelişime riskini artırır.
Uzm. Dr. Sümeyra FIRAT